Σαντορίνη

Ομιλία της ιστορικού τέχνης Αθηνάς Σχινά στα εγκαίνια της Έκθεσης του Ευθυμίου Βαρλάμη στην Ελληνοαμερικάνικη Ένωση με θέμα τη Σαντορίνη στις 20 Ιουνίου 2011. Τον Μάκη Βαρλάμη ή Ευθύμη Βαρλάμη τον ξέρει πάρα πολύς κόσμος για το αρχιτεκτονικό και σχεδιαστικό του έργο, αλλά πάνω από όλα πέρα από ζωγράφος, γλύπτης, σχεδιαστής και αρχιτέκτονας, ο Μάκης Βαρλάμης είναι οραματιστής. Γεννήθηκε στη Βέροια, αλλά ο τόπος τον οποίο αγάπησε πολύ όχι απλώς σαν δεύτερη πατρίδα του, αλλά μπορώ να πω περισσότερο και από την πρώτη, είναι η Σαντορίνη. Πάρα πολλά χρόνια τώρα όχι μόνο μιλά για τη Σαντορίνη, αλλά όπως ακούσατε έχει κάνει πάρα πολλές μελέτες, σεμινάρια σε διεθνές επίπεδο έχει μελετήσει, ερευνήσει τον τόπο, την ιστορία, τις παραδόσεις, την γεωφυσική μορφολογία, μέχρι και αυτή την μυστηριακή ατμόσφαιρα, εγώ θα έλεγα τον υπερρεαλιστικό χαρακτήρα, που εμπνέει αυτό το νησί. Ξεκίνησε μελετώντας κάθε γωνιά αυτού του νησιού και διαπίστωσε όπως το έχουμε δει σε διάφορα έργα του και σε πολλούς σχεδιασμούς του ότι η Σαντορίνη αποτελείται από ένα πολυκεντρικό σύστημα το οποίο καταστρατηγεί την αναγεννησιακή προοπτική. Θέλησε μέσα από αυτό το πολυκεντρικό του σύστημα να περάσει βιώματα, αισθήσεις, μυρωδιές, αρώματα, εμπειρίες όλων των τάξεων και των ηλικιών, των ανθρώπων που πέρασαν και κάθε βηματισμού που διήνυσε τα μικρά σοκάκια αυτού του νησιού και τα μικρά πορίσματά του αντίκρυ στο πέλαγος και σε ένα καταγάλανο ουρανό. Γιατί πράγματι αυτό το νησί λόγω της γεωμορφολογίας του εμπνέει αυτή τη σχέση του κατακόρυφου και οριζόντιου άξονα. Είναι το άτομο και το σύμπαν, είναι το μέρος και το όλον, είναι όλες οι ηλικίες του ανθρώπου μαζί και καμία μεμονωμένη, γι αυτό και στα έργα του πάντα διαμορφώνει μικρούς σχεδιασμούς σαν υβριδικά μορφώματα θα λέγαμε έτσι ώστε να λειτουργούν όλα μαζί σαν ένα τεράστιο παζλ το οποίο μπορεί να συγκροτηθεί, να αναπτυχθεί, να επαναστοιχειοθετηθεί, να τροποποιηθεί εσωτερικά, πάντοτε όμως να είναι η Σαντορίνη, είναι οι κρυφές και φανερές της πλευρές, μέσα από τους τρόπους που ο ίδιος ο Βαρλάμης την ανακάλυψε. Ανακάλυψε τα υπόσκαφά της, ανακάλυψε τη Λαϊκή της αρχιτεκτονική, ανακάλυψε τα μικρότερα εκκλησάκια της και τα δρομάκια της, τις σκαλωσιές, τα βότσαλα, το χώμα της Σαντορίνης, τη μυρωδιά που φέρνουν τα αγριολούλουδα και τα σκίνα και κυρίως ανακάλυψε αυτό τον ουρανό και το βάθος της θάλασσας, αυτό που κάνει τους ανθρώπους να μετεωρίζονται στο χρόνο. Πάντοτε μιλάει για τις εμπειρίες του αυτές, πάντοτε προσπαθεί να επανασχεδιάσει και να δώσει ένα τρόπο να προσεγγίσουμε μέσα από μία πολυπολιτισμική αντίληψη και μία διαχρονική ενατένιση το νησί αυτό που είναι ένα νησί σημαντικό για όλο τον κόσμο, μοναδικό στις αξίες του και ανεπανάληπτο. Προσπάθησε λοιπόν να δώσει παρατηρώντας τις αισθήσεις του, παρατηρώντας τις μικρές πορείες που κάνει το σαλιγκάρι, τα μικρά βήματα ενός μικρού παιδιού, τα μπουσουλίσματά του, έως τον κάθε βηματισμό του μοναχικού ανθρώπου ή του ανθρώπου με συντροφικότητα. Ο Μάκης Βαρλάμης σε αυτά του τα έργα έχει δημιουργήσει μία Σαντορίνη διερωτώμενος πως μπορεί κανείς να αποδώσει αυθεντικότερα αυτό το χαρακτήρα τον πολυδιάστατο που μέσα από αυτόν περνούνε όλες οι αισθήσεις και όλες οι εποχές του ατόμου και αποφάσισε ότι ούτε ο ρεαλισμός, ούτε η μεταφυσική ακριβώς η ζωγραφική, ούτε ο ιμπρεσιονισμός, ούτε κανένας –ισμός των μεταπολεμικών τάσεων της τέχνης μπορεί να αποδώσει αυτό το νησί που είναι σαν ένα ψηφιδωτό. Είναι ένα νησί πολύμορφο και ένα νησί πολυτονικό θα λέγαμε. Επομένως μέσα από αυτό που ενοράται ο ίδιος ο Βαρλάμης έδωσε έργα που αποτυπώνουν τις γωνιές, την εναιώρηση, τους τρόπους που μπορεί κανείς να δει από χαμηλά με το μάτι του λεγόμενου βατράχου ή από ψηλά με το μάτι του αετού, όπως έλεγαν οι παλαιότεροι δάσκαλοι, το πέλαγος, τα σύννεφα, τον απαστράπτοντα ήλιο, τις αντανακλάσεις που γίνονται σε αυτό το νησί που διατηρεί τη διαφάνεια και όλο το μυστηριακό του χαρακτήρα δίνοντας μας την αίσθηση ότι γράφουμε και επανεγγράφουμε την ιστορία των προγόνων μας και την ιστορία τη δική μας, σε αυτό το νησί το πολύ παλιό και πάντοτε νέο. Επομένως έδωσε διαφορετικές όψεις μέσα από διαφορετικά ερεθίσματα και με ποικίλους τρόπους, προσπαθώντας να μεταδώσει αυτό το ψηφιδωτό της Σαντορίνης, αυτό το αίνιγμα και το διερώτημα που είναι το νησί αυτό του Αρχιπελάγους. Θα δείτε την έκθεση και θα νοιώσετε με τι δροσιά και με τι χαρά, σαν μικρό παιδί ακόμα, ενοράται τα χρώματα, σκαρφαλώνει στα βράχια της, ανακαλύπτει τα υπόσκαφά της, προσπαθεί να συνδέσει τον κατακόρυφο με τον διαγώνιο άξονα και όλες αυτές τις καμπυλώσεις που τις λέει ερωτικές καμπυλώσεις ο Μάκης Βαρλάμης τυλίγοντας τες με αυτή την αχλή του μυστηρίου. Η Σαντορίνη είναι κάτι άλυτο για τον Μάκη. Εγώ πιστεύω ότι παρά τα σεμινάρια που έχει κάνει σε διεθνές επίπεδο και παρά τα πολλά σχέδιά του δεν εξαντλεί αυτό το νησί. Πιο πολύ μας μεταφέρει μέσα από αυτό το σύνολο των έργων του τη λαχτάρα του για τη Σαντορίνη που είναι ακόμα άγνωστη γι αυτόν, ενώ την ξέρει μπορώ να πω καλύτερα και από την γενέτειρα πόλη του τη Βέροια.